Favole-Detti-Esclam-Proverbi-Paragoni

Favola a lieto fine. Gh’éra öna ólta du spus ch’i stàa ‘n campagna e i éra contadì.  I éra zamò spusàcc de quach agn, ma i gh’ìa ü gròss dispiassér, chèl de iga mia di s-cècc. Ü dé la moér la gh’à dicc al sò òm: “Só ‘mpó gnèca de iga gnamò mia ü fiöl; föss ach ü s-cèt picinì picinì, compàgn d’ü marmelì, mé sarèss contéta stèss”. Passàt ün an ol sò sògn a l’ s’è realisàt e, pròpe cóme lé l’ìa dicc, l’è nassìt ü s-cetì, con töcc i laùr al sò pòst e ‘n piéna salüte, ma con l’önech difèt de èss vólt mia de piö de dés ghèi.  E i sò genitùr i à decidìt de ciamàl Marmelì.
Ol tép a l’passàa e ‘l Marmelì l’éra sèmper de chèla misüra. Ü dé ‘l sò pàder a l’ düsia ‘ndà ‘n del bósch per rasgà di piante e ‘l Marmelì l’gh’à dicc che l’l’avrèss ötàt ontéra, magare a menà ‘l carèt.
“Ma tè, te sé tròp picinì – l’gh’à respondìt ol sò tata – cóme farét a tègn sald i brée e a dàga i ùrdegn al caàl?”
Ol Marmelì l’gh’ìa zamò pensàt a la sölüssiù: issé l’è rampàt isvèlt sö la crapa del caàl e l’s’è pondìt in d’ön’orègia e de là a l’vusàa al caàl la diressiù de ciapà o quando l’gh’ìa de fermàs opör de partì amò turna.
Du forestér, ch’i passàa de chèla stèssa strada, i è stacc lé cóme du saiòcc a ardàga a chèl caàl che l’sömeàa l’indèss desperlü.  La sò marvéa piö granda l’éra chèla de sènt la us de ergü che l’dàa i ùrdegn al càal, ma i capìa mia ’ndo l’föss cassàt chèl che l’ vusàa.  Dòpo ü quart d’ura i du òmegn i è entràcc sö e i à ést ol Marmelì infilàt dét in d’ön’orègia del caàl, e söbet i à pensàt che öna persuna issé pissèna la püdìa vègn buna per guadegnà prèst e sènsa fadiga tance sólcc.
Ol contadì l’à söbet refüdàt de èndega ‘l sò s-cetì, ma ‘l Marmelì l’gh’à dicc sóta us in d’ön’orègia: “Preòcupet mia de mé tata, ciapa i sechì d’ór ch’i te dà chès-ce siòre e làssem indà con lur.”
In décc e facc ol Marmelì l’è saltàt söl capèl del piö màgher di du e l’è ‘ndacc vià con lur.
Quando prima de sira i du òmegn i s’è fermàcc apéna fò del paìs, ol Marmelì l’gh’à domandàt de püdì saltà zó ‘n tèra per islongà i gambe e fà quach salcc e camotèle, tat de möes impó.  Piö tarde, per durmì al sigür, a l’ s’è metìt dét in del göss vöd d’öna lömaga.
La matina del dé dòpo, intàt che gh’éra amò fósch e l’éra incücügnàt pacìfech dét in del göss, gh’è riàt a l’orègia che i du lifròch i éra dré a sircà fò la manéra de robàga l’arzentére al cüràt.
“Portìm con vóter – a l’gh’à dicc – e mé ve daró ‘l mé aiöt”.
Quando però i du strigossù i l’l’à facc indà dét, sgòt isgòt, in cà del cüràt, èco che a l’improìsa ‘l Marmelì l’à tacàt a usà ai sò du compàgn: “Ülì pròpe töt chèl che gh’è ché?”
“Mat - a l’ gh’à respondìt ü di du làder -  se te fé issé, töcc i se desderà fò”. Alura ‘l Marmelì l’à usàt amò piö fórt, tat che la perpètua l’è leada sö del lècc, e i du òmegn per fàs mia riconòss i è scapàcc vià de córsa a gambe leade. Ol s-cetì invéce l’à ést dervìt la pórta de la stala e l’s’è bötàt in d’ü cantù sura la pàia per durmì amò ü momènt.
Cóme töte i matine la sèrva del cüràt l’è ‘ndacia a móls la aca, e col rascc l’à ciapàt la pàia pròpe chèla ‘ndo l’éra dré a possà ‘l Marmelì: in d’ün àmen ol s-cetì a l’è borlàt prima in de la traìs e söbet dòpo ‘n del stòmech de la bèstia.
“Ché de dét i gh’è mia i finèstre, e i s’è dösmentegàcc de mètem in banda di candéle per fà ciàr; adèss co töta sta pàia adòss, soféghe! L’è l’öltima ólta che ègne ché!” a l’vusàa.
Quando la fómna l’a sentìt öna us che la egnìa fò de la pansa de la aca, l’è ‘ndacia söbet del cüràt, e la gh’à dicc che la aca la gh’ìa adòss ol diàol e l’éra mèi copàla.  E issé i à facc e ‘l Marmelì, dét in del stòmech, a l’è stacc bötàt là söl rüt insèma ai bödèi de la aca.
Ü lüf che l’passàa de là l’à dervìt la bóca e l’à sbafàt töt in d’ü bucù.
Ol Marmelì l’à sircàt öna buna idéa per riàga a salvàs amò öna ólta e l’gh’à dicc al lüf: “Mé conòsse ü löch indóe te pöderé fà öna mangiada pòrca.” – e l’l’à menàt a la cà di sò genitùr.  Quando ‘l lüf l’è ‘ndacc in cüsina l’à troàt tat de chèl mangià ‘n de la dispènsa che a la fì del disnà l’s’è ‘ndormentàt lé, sóta ‘l tàol, perché l’éra sgiùf e l’gh’è riàa piö a möes.
Alura ‘l Marmelì l’à tacàt a fà ü cotobói, e l’vusàa con töte i sò fórse: “Só ché tata, só dét in de la pansa del lüf, fàm saltà fò a la svèlta”.
Ol contadì, desdàt fò de la us del sò s-cèt, l’è riàt de córsa e co la sgür l’à prima copàt ol lüf e söbet dòpo a l’gh’à dervìt la pansa e l’à püdìt salvà ‘l fiülì.
Pò la sò mama l’è riada sènsa fiàt e töta emussiunada l’à quarciàt zó de basì ‘l sò Marmelì, e la gh’à dicc: ”Staólta te l’giüre te lasseró ‘ndà vià mai piö desperté”.
E issé la stòria l’è finida.

Tradüssiù ‘n bergamàsch
del Gioancarlo Giaàss     -  aprile 2013